كاشت و برداشت زعفران
پروين گلزارى
زعفران يكى از گياهان گرانقيمت است كه به علت نداشتن مخارج كاشت در صورتى كه همهساله خوب از آن مواظبت شود، سود سرشارى نصيب زارعين مىكند. كاشت زعفران مىتواند قشر عظيمى از زنان و دختران روستايى را به كار گيرد و نه تنها باعث سرگرمى و پر كردن اوقات فراغت آنان مىشود بلكه مىتواند از اين راه كمك مؤثرى به اقتصاد خانوار بنمايد.
مشخصات گياهشناسى
زعفران گياهى است پايا و از تيره زنبقيان و جنس scrocus و گونه Sativa، پياز زعفران غدهاى و توپر مىباشد و داراى چند پوست و يك مغز سفيدرنگ با ته تخت و نوك برآمده است كه گل و ساقه جديد از غنچههاى روى پياز به وجود مىآيند. پيازهاى جوان پوستهاى قهوهاىرنگ دارند ولى پيازهاى مادر چند پوسته دارند، پوسته رويى پرزدار و مغز پياز سفيد و شيرين و قطر آن بين 5 - 3 سانتىمتر مىباشد.
فرق پياز خوراكى و پياز زعفران اين است كه پياز خوراكى داراى برچههايى است ولى پياز زعفران يك تكه و توپر است. پياز مادر به علت بچهزايى چند پوست دارد.
آب و هواى مناسب جهت كشت زعفران
زعفران گياهى است گرمسيرى و در نقاطى كه آب و هواى معتدل داشته و داراى تابستانهاى گرم و خشك و آفتابى و پاييز و زمستان نسبتاً ملايم دارد، به خوبى رشد مىكند. لازم به ذكر است كه اين موضوع ممكن است در همه شرايط صادق نباشد زيرا احتمال دارد گياه به صورتى با محيط سازگار شود چنانچه در همدان كه در رديف شهرهاى سردسيرى ايران است، زراعت زعفران نتايج رضايتبخشى داده است.
پياز زعفران تابستان فعاليت ندارد، دوره بيدارى و فعاليت آن از حدود آبان تا ارديبهشت است و با شروع فصل گرما برگهايش زرد شده و مىخشكد و پياز به خواب مىرود پس زمينهاى گرم و خشك جاى مناسبى براى كشت زعفران است.
نوع خاك
زعفران در زمينهاى شور، رسى يا خيلى شنى رشد نمىكند بلكه بهترين نوع خاك براى رشد آن خاك شنى - رسى است كه مقدار كمى آهك داشته باشد، PH خاك بايد بين 8 - 7 بوده، خاك مزرعه حاصلخيز و شيرين بوده و از علفهاى هرز پاك باشد در ضمن اين گياه را بايد در زمينى كاشت كه از چند سال قبل در آن زعفران كشت نشده باشد.
مقدار و نوع كود
اين گياه به مواد غذايى فراوانى احتياج دارد. از دادن كود تازه حيوانى بايستى خوددارى شود و فقط كود پوسيده استفاده نمود. به طور كلى در هر هكتار زعفرانكارى نياز به 50 - 30 تن كود حيوانى پوسيده به همراه 200 كيلوگرم كود شيميايى مثل فسفر و پتاس به زمين داده مىشود. مصرف 100 كيلو كود اوره به همراه 15 - 10 تن كود حيوانى براى هر سه سال يك بار مىتواند بهترين پيشنهاد براى كشاورز زعفرانكار به حساب آيد.
عمليات كاشت
تهيه زمين: زمينى كه به كشت زعفران اختصاص داده مىشود، حدود 10 - 8 ساله است. در اوايل بهار بعد از قطع بارانهاى بهاره زمين را با فاصله تقريبى يك هفته دوباره شخم عميق و سطحى مىزنند و بعد از آن كود پوسيده حيوانى را همراه با مقدارى خاكروبه مخلوط با خاكستر به زمين داده و به وسيله ماله يا ديسك ضمن خرد كردن كلوخهها، كود را با خاك مخلوط كرده و پس از نابودى، علفهاى هرز را تا موقع كاشت به حال خود مىگذارند. چند روز قبل از كاشت زمين را آبيارى كرده مجدداً براى مرتبه سوم شخم زده و پس از خرد كردن كلوخهها اقدام به كرتبندى مىنمايند. زمين بايد در محل آفتابى و دور از سايه درختان و عارى از سنگريزه و ريشه علفهاى هرز باشد.
موقع كاشت
از مرداد ماه تا مهر ماه مىتوان به كشت زعفران اقدام نمود. پس از كاشت غده زعفران در زمين به مدت 7 - 4 و در بعضى مناطق تا 10 سال باقى مانده و محصول مىدهد و از اين نظر احتياجى به كاشت مجدد در سالهاى بعد ندارد.
مقدار و نوع غده
غدهها بايد درشت، سالم، بدون زخم، شاداب و عارى از هر نوع بيمارى بوده و سن آنها از 7 سال تجاوز نموده و پوستهاى اضافى و كپه هر پياز را جدا مىكنند. (كپه همان جاى ريشهزايى در ته پياز است كه چوبپنبهاى و خشك مىباشد) براى اينكه غدهها پس از كاشت مورد حمله آفات و امراض قرار نگيرند بهتر است قبل از كاشت با سموم جيوهاى از قبيل سرزان، ترىتيزان، گرانوزال و براى هر 100 كيلو پياز 500 - 300 گرم سم مصرف نمود. مقدار غده لازم براى كاشت در هر هكتار 2 تن غده مىباشد. اگر در سال هفتم به بعد غدهها بيرون آورده نشوند گياه ضعيف شده و غدهها پوك مىگردند و پس از يكى دو سال به كلى از بين مىروند. در سال هفتم مقدار غدهاى كه از زمين مىتوان بيرون آورد 5 برابر مقدار كشت شده در سال اول است.
آبيارى
پس از كاشت غدهها در زمين مزرعه را بايد بلافاصله آبيارى كرد در صورتى كه قبل از كاشت مزرعه آبيارى شده باشد مىتوان آبيارى را چند روز پس از كاشت انجام داد. زعفران گياهى است مقاوم به كمآبى و اولين آبيارى پاييزه بايد حتماً 15 روز قبل از بيرون آمدن ساقه گلها انجام گيرد. اگر آبيارى جلوتر از مهرماه و به كرات انجام شود ابتدا برگها ظاهر مىشوند و سپس گلها پديدار مىگردند و در اين صورت چيدن گلها به سختى انجام خواهد گرفت و چه بسا گلها بين برگها باقى مانده و از بين خواهند رفت. پس از كاشت غدهها تا زمان برداشت محصول مزرعه را فقط يك بار بايد آبيارى نمود چون زعفران گياهى مخصوص مناطق خشك است بنابراين به آب زياد احتياج ندارد ولى اگر بعد از برداشت محصول در طول زمستان چند آب به مزرعه داده شود، به درشت شدن غدهها كمك مىكند.
برداشت زعفران
مزرعه زعفران در سال اول محصول قابل توجهى نخواهد داد و فقط تعدادى از غدههايى كه درشت بوده و ذخيره غذايى كافى داشتهاند گل داده و توليد محصول مىكند. معمولاً اواسط آبان ماه گلهاى بنفشرنگى در مزرعه ظاهر مىشود و به محض پيدايش اولين گل برداشت آغاز شده و تقريباً سه هفته ادامه دارد. موقعى كه گلها ظاهر مىشوند، مزرعه زعفران خوش منظره، معطر و به رنگ ارغوانى يا بنفش خوشرنگى در مىآيد و يكى از زيباترين چشماندازهاى طبيعت را زمانى مىتوان ديد كه مزرعه زعفران به گل نشسته است زيرا در آغاز سرما و خزان كليه گياهان كه هيچ گلى در صحرا نيست گل مىدهند.
براى چيدن گلها پيش از آنكه خورشيد صبحگاهى اشعه نارنجى خود را بر مزرعه پوشيده از گل بتاباند، برداشت شروع و تا ساعت 9 صبح ادامه مىيابد. عمليات گلچينى حدوداً 25 - 15 روز به طور مىانجامد.
دستهبندى
پس از آنكه گل را چيدند، آنها را در سايه روى هم مىريزند و تارهاى قرمز (مادگى) را از گلها مىكشند و آنها را بين انگشتان خود نگاه مىدارند و وقتى دسته كوچكى شد، با نخى باريك آن را مىبندند و سپس در سايه روى پارچه تميزى پهن مىكنند تا خشك شود. تارها پس از خشك شدن به رنگ زرشكى در مىآيند كه بسيار چشمنواز است. اين طرّههاى قشنگ و خوشبو، زعفران است كه به آن طلاى قرمز هم مىگويند.