كاشت و برداشت زعفران‏

پروين گلزارى‏

زعفران يكى از گياهان گران‏قيمت است كه به علت نداشتن مخارج كاشت در صورتى كه همه‏ساله خوب از آن مواظبت شود، سود سرشارى نصيب زارعين مى‏كند. كاشت زعفران مى‏تواند قشر عظيمى از زنان و دختران روستايى را به كار گيرد و نه تنها باعث سرگرمى و پر كردن اوقات فراغت آنان مى‏شود بلكه مى‏تواند از اين راه كمك مؤثرى به اقتصاد خانوار بنمايد.

مشخصات گياهشناسى‏

زعفران گياهى است پايا و از تيره زنبقيان و جنس scrocus و گونه Sativa، پياز زعفران غده‏اى و توپر مى‏باشد و داراى چند پوست و يك مغز سفيدرنگ با ته تخت و نوك برآمده است كه گل و ساقه جديد از غنچه‏هاى روى پياز به وجود مى‏آيند. پيازهاى جوان پوسته‏اى قهوه‏اى‏رنگ دارند ولى پيازهاى مادر چند پوسته دارند، پوسته رويى پرزدار و مغز پياز سفيد و شيرين و قطر آن بين 5 - 3 سانتى‏متر مى‏باشد.
فرق پياز خوراكى و پياز زعفران اين است كه پياز خوراكى داراى برچه‏هايى است ولى پياز زعفران يك تكه و توپر است. پياز مادر به علت بچه‏زايى چند پوست دارد.

آب و هواى مناسب جهت كشت زعفران‏

زعفران گياهى است گرمسيرى و در نقاطى كه آب و هواى معتدل داشته و داراى تابستان‏هاى گرم و خشك و آفتابى و پاييز و زمستان نسبتاً ملايم دارد، به خوبى رشد مى‏كند. لازم به ذكر است كه اين موضوع ممكن است در همه شرايط صادق نباشد زيرا احتمال دارد گياه به صورتى با محيط سازگار شود چنانچه در همدان كه در رديف شهرهاى سردسيرى ايران است، زراعت زعفران نتايج رضايت‏بخشى داده است.
پياز زعفران تابستان فعاليت ندارد، دوره بيدارى و فعاليت آن از حدود آبان تا ارديبهشت است و با شروع فصل گرما برگ‏هايش زرد شده و مى‏خشكد و پياز به خواب مى‏رود پس زمين‏هاى گرم و خشك جاى مناسبى براى كشت زعفران است.

نوع خاك‏

زعفران در زمين‏هاى شور، رسى يا خيلى شنى رشد نمى‏كند بلكه بهترين نوع خاك براى رشد آن خاك شنى - رسى است كه مقدار كمى آهك داشته باشد، PH خاك بايد بين 8 - 7 بوده، خاك مزرعه حاصلخيز و شيرين بوده و از علف‏هاى هرز پاك باشد در ضمن اين گياه را بايد در زمينى كاشت كه از چند سال قبل در آن زعفران كشت نشده باشد.

مقدار و نوع كود

اين گياه به مواد غذايى فراوانى احتياج دارد. از دادن كود تازه حيوانى بايستى خوددارى شود و فقط كود پوسيده استفاده نمود. به طور كلى در هر هكتار زعفران‏كارى نياز به 50 - 30 تن كود حيوانى پوسيده به همراه 200 كيلوگرم كود شيميايى مثل فسفر و پتاس به زمين داده مى‏شود. مصرف 100 كيلو كود اوره به همراه 15 - 10 تن كود حيوانى براى هر سه سال يك بار مى‏تواند بهترين پيشنهاد براى كشاورز زعفران‏كار به حساب آيد.

عمليات كاشت‏

تهيه زمين: زمينى كه به كشت زعفران اختصاص داده مى‏شود، حدود 10 - 8 ساله است. در اوايل بهار بعد از قطع باران‏هاى بهاره زمين را با فاصله تقريبى يك هفته دوباره شخم عميق و سطحى مى‏زنند و بعد از آن كود پوسيده حيوانى را همراه با مقدارى خاكروبه مخلوط با خاكستر به زمين داده و به وسيله ماله يا ديسك ضمن خرد كردن كلوخه‏ها، كود را با خاك مخلوط كرده و پس از نابودى، علف‏هاى هرز را تا موقع كاشت به حال خود مى‏گذارند. چند روز قبل از كاشت زمين را آبيارى كرده مجدداً براى مرتبه سوم شخم زده و پس از خرد كردن كلوخه‏ها اقدام به كرت‏بندى مى‏نمايند. زمين بايد در محل آفتابى و دور از سايه درختان و عارى از سنگريزه و ريشه علف‏هاى هرز باشد.

موقع كاشت‏

از مرداد ماه تا مهر ماه مى‏توان به كشت زعفران اقدام نمود. پس از كاشت غده زعفران در زمين به مدت 7 - 4 و در بعضى مناطق تا 10 سال باقى مانده و محصول مى‏دهد و از اين نظر احتياجى به كاشت مجدد در سال‏هاى بعد ندارد.

مقدار و نوع غده‏

غده‏ها بايد درشت، سالم، بدون زخم، شاداب و عارى از هر نوع بيمارى بوده و سن آنها از 7 سال تجاوز نموده و پوست‏هاى اضافى و كپه هر پياز را جدا مى‏كنند. (كپه همان جاى ريشه‏زايى در ته پياز است كه چوب‏پنبه‏اى و خشك مى‏باشد) براى اينكه غده‏ها پس از كاشت مورد حمله آفات و امراض قرار نگيرند بهتر است قبل از كاشت با سموم جيوه‏اى از قبيل سرزان، ترى‏تيزان، گرانوزال و براى هر 100 كيلو پياز 500 - 300 گرم سم مصرف نمود. مقدار غده لازم براى كاشت در هر هكتار 2 تن غده مى‏باشد. اگر در سال هفتم به بعد غده‏ها بيرون آورده نشوند گياه ضعيف شده و غده‏ها پوك مى‏گردند و پس از يكى دو سال به كلى از بين مى‏روند. در سال هفتم مقدار غده‏اى كه از زمين مى‏توان بيرون آورد 5 برابر مقدار كشت شده در سال اول است.

آبيارى‏

پس از كاشت غده‏ها در زمين مزرعه را بايد بلافاصله آبيارى كرد در صورتى كه قبل از كاشت مزرعه آبيارى شده باشد مى‏توان آبيارى را چند روز پس از كاشت انجام داد. زعفران گياهى است مقاوم به كم‏آبى و اولين آبيارى پاييزه بايد حتماً 15 روز قبل از بيرون آمدن ساقه گل‏ها انجام گيرد. اگر آبيارى جلوتر از مهرماه و به كرات انجام شود ابتدا برگ‏ها ظاهر مى‏شوند و سپس گل‏ها پديدار مى‏گردند و در اين صورت چيدن گل‏ها به سختى انجام خواهد گرفت و چه بسا گل‏ها بين برگ‏ها باقى مانده و از بين خواهند رفت. پس از كاشت غده‏ها تا زمان برداشت محصول مزرعه را فقط يك بار بايد آبيارى نمود چون زعفران گياهى مخصوص مناطق خشك است بنابراين به آب زياد احتياج ندارد ولى اگر بعد از برداشت محصول در طول زمستان چند آب به مزرعه داده شود، به درشت شدن غده‏ها كمك مى‏كند.

برداشت زعفران‏

مزرعه زعفران در سال اول محصول قابل توجهى نخواهد داد و فقط تعدادى از غده‏هايى كه درشت بوده و ذخيره غذايى كافى داشته‏اند گل داده و توليد محصول مى‏كند. معمولاً اواسط آبان ماه گل‏هاى بنفش‏رنگى در مزرعه ظاهر مى‏شود و به محض پيدايش اولين گل برداشت آغاز شده و تقريباً سه هفته ادامه دارد. موقعى كه گل‏ها ظاهر مى‏شوند، مزرعه زعفران خوش منظره، معطر و به رنگ ارغوانى يا بنفش خوش‏رنگى در مى‏آيد و يكى از زيباترين چشم‏اندازهاى طبيعت را زمانى مى‏توان ديد كه مزرعه زعفران به گل نشسته است زيرا در آغاز سرما و خزان كليه گياهان كه هيچ گلى در صحرا نيست گل مى‏دهند.
براى چيدن گل‏ها پيش از آنكه خورشيد صبحگاهى اشعه نارنجى خود را بر مزرعه پوشيده از گل بتاباند، برداشت شروع و تا ساعت 9 صبح ادامه مى‏يابد. عمليات گل‏چينى حدوداً 25 - 15 روز به طور مى‏انجامد.

دسته‏بندى‏

پس از آنكه گل را چيدند، آنها را در سايه روى هم مى‏ريزند و تارهاى قرمز (مادگى) را از گل‏ها مى‏كشند و آنها را بين انگشتان خود نگاه مى‏دارند و وقتى دسته كوچكى شد، با نخى باريك آن را مى‏بندند و سپس در سايه روى پارچه تميزى پهن مى‏كنند تا خشك شود. تارها پس از خشك شدن به رنگ زرشكى در مى‏آيند كه بسيار چشم‏نواز است. اين طرّه‏هاى قشنگ و خوشبو، زعفران است كه به آن طلاى قرمز هم مى‏گويند.